Communicatie over en interactie met sensoren


Er worden steeds meer slimme systemen ingezet in de openbare ruimte. We werken met nationale partners aan één vorm van communicatie om bewustzijn over het gebruik van sensoren en daarmee ook de inspraak van burgers te vergroten.

Het gebruik van ‘smart city’ toepassingen om stedelijke processen te monitoren, analyseren en aan te sturen neemt toe. Zo worden er sensoren gebruikt bij het monitoren van drukte in de stad, het opladen van je elektrische auto, het managen van afval en het handhaven van openbare orde en veiligheid. Deze slimme toepassingen maken de stad in veel gevallen leefbaarder voor haar bewoners, maar hebben ook gevolgen voor sociale normen en waarden. Burgers zijn zich vaak niet bewust van deze systemen en de impact die ze hebben op hun leven.

Gemeente Utrecht Foto Duic
© DUIC

In het project ‘Communicatie over en interactie met sensoren’ werken we met een consortium aan een effectieve en inclusieve vorm van communicatie (fysiek en online) over sensoren in de stad die bijdraagt aan interactiemogelijkheid met burgers. Het doel is om een standaardaanpak te formuleren op het gebied van communicatie over overheidssensoren. Op dit moment is er geen standaardaanpak wat betreft de communicatie over sensoren en het creëren van interactie met inwoners van slimme steden. Bovendien zorgen de verschillende vormen van communicatie die momenteel gebruikt worden voor verwarring.

Gemeenten willen transparant zijn over de inzet van sensoren én een mooie, rustige buitenruimte. Dat kan tegelijk, in dit traject leren we hoe!”

— Dirk van Brederode, manager publieke waarden, VNG

Omdat we ervan overtuigd zijn dat bewustzijn en begrip voorwaarden zijn voor democratie, werken we samen met een groep landelijke partners (gemeente Amsterdam, Utrecht, Den Haag, Rotterdam, provincie Noord-Brabant en de VNG) aan een effectieve en inclusieve vorm van communicatie over sensoren in de openbare ruimte en de systemen die hieraan gekoppeld zijn. Zo worden democratische waarden als privacy, transparantie en controleerbaarheid gewaarborgd en interactie, inspraak en participatie bevorderd.

Img 6451

De mogelijkheid bestaat dat deze slimme toepassingen in strijd zijn met de belangen of rechten van burgers. Het is in de eerste plaats de verantwoordelijkheid van de overheid om de rechten en belangen van burgers te beschermen. Echter, transparantie en controleerbaarheid zijn essentieel voor een goed functionerende democratie. Alleen als burgers zich bewust zijn van de toegepaste systemen en deze systemen duidelijk worden toegelicht is het mogelijk om vragen te stellen en eventuele ongewenste situaties aan de kaak te stellen.

Ten tweede is begrip van deze systemen belangrijk voor het participatief beleid van de stad. Burgers moeten de systemen kunnen begrijpen om mee te kunnen praten over de toepassing ervan. Behalve het rechtmatig inrichten van deze systemen is het voor overheden daarom van groot belang om burgers het gebruik van slimme toepassingen uit te leggen en hen de mogelijkheid te bieden om actief mee te denken over de inzet van sensoren. Uitleg en inspraak zijn momenteel nog niet voldoende ingericht wat betreft deze smart city toepassingen.

Img 6449
Img 0603 Kopie

Verkeersborden in Nederland zijn voor iedereen herkenbaar en begrijpelijk. Als iedere stad deze zelf zou vormgeven, zou het een rommeltje worden. Met dit project willen we toewerken naar net zo’n duidelijke, landelijke communicatierichtlijn voor sensoren.”

— Thijs Turèl, mede-initiatiefnemer Responsible Sensing Lab
Hier zijn sensoren

Communicatierichtlijn voor overheidssensoren

Afgelopen maanden ontwikkelde en valideerde het Delftse social design bureau Muzus samen met het consortium (bestaande uit de gemeenten Amsterdam, Utrecht, Den Haag, Rotterdam, provincie Noord-Brabant en de VNG) een effectieve en inclusieve communicatieaanpak, zowel online als voor in de openbare ruimte. Parellel hieraan deed een onderzoeker bij de TU Delft onderzoek voor het consortium of meer transparantie van de overheid tot meer vertrouwen van de burger leidt.

Landelijke communicatierichtlijn overheidssensoren

Het doel van deze richtlijn is het bevorderen van uniformiteit in Nederland op het gebied van communicatie over sensoren in de openbare ruimte. Op dit moment wordt op iedere locatie anders gecommuniceerd over deze sensoren. Deze richtlijn biedt een helder kader dat de transparantie vergroot en de betrokkenheid van inwoners rondom sensoren aanmoedigt.

Landelijke Communicatierichtlijn Overheidssensoren

Validatierapport

Het project, gestart in april 2023, heeft de double diamond methode gevolgd. Experts, burgers en kennispartners uit verschillende gemeenten werden geïnterviewd om inzichten te verkrijgen over sensoren en communicatiebehoeften. Dit rapport is de samenvatting van het gehele project. Het bevat het proces hoe we tot een landelijke communicatierichtlijn over overheidssensoren in de openbare buitenruimte zijn gekomen.

Validatierapport

Webinar communicatierichtlijn voor overheidssensoren

Op 14 maart 2024 presenteerden wij de richtlijn, de validatie en het bijbehorend onderzoek over hoe vertrouwen en transparantie een rol binnen overheidscommunicatie tijdens het Webinar Communicatierichtlijnen Sensoren georganiseerd door de Future City Foundation als onderdeel van de City Deal ‘Een slimme stad, zo doe je dat’ en Slim Maatwerk.

Webinar ‘Communicatierichtlijnen Sensoren’

Webinar ‘Communicatierichtlijnen Sensoren’ – 14 maart 2024 | Future City (URL)

Programma 
9:00 – Opening door Thijs Turel (AMS Institute)
Waarom moeten overheden aan de slag met de communicatierichtlijn sensoren?
9:15 – Doel van de communicatierichtlijn door Dr. Pieter van Langen (TU Delft)
Hoe spelen vertrouwen en transparantie een rol binnen overheidscommunicatie?
9:30 – Hoe werkt de communicatierichtlijn door Rins Lindeman (Muzus)
Hoe kunt u morgen aan de slag met de communicatierichtlijn sensoren?

De presentatie die tijdens het webinar getoond werd, kun je hieronder downloaden. Hier vind je ook het volledige onderzoek Hoe verhoudt transparantie zich tot vertrouwen en sociale waarden?

Presentatie webinar

Hier vind je de pdf van de presentatie. Niet alleen de richtlijn zelf maar ook het validatie traject komt uitgebreid aan bod. Als je niet alleen presentatie maar ook de webinar wil bekijken kan dat hier.

Communicatie Overheidssensoren Mockup

Onderzoeksrapport

Hoe verhoudt transparantie zich tot vertrouwen en sociale waarden? Een wetenschappelijke verkenning van de relatie tussen overheid en burger in de communicatie en interactie over sensoren in de openbare ruimte

Dr. Pieter van Langen is senior weten­schappelijk onderzoeker systeemkunde aan de TU Delft. Hij onderzocht voor het consortium of meer transparantie van de overheid tot meer vertrouwen van de burger leidt. Hij concludeert dat transparantie van de overheid in het algemeen vertrouwen, tevredenheid en participatie van de burger bevordert. Maar er zijn uitzonderingen waarbij meer transparantie soms leidt tot minder vertrouwen:

  • Bij uitgebreidere uitleg (bijv. toelichting op besluitvorming)
  • Bij burgers die vaker websites dan social media accounts van de overheid bezoeken.

Lees hier het volledige onderzoeksrapport.

Research report

Zelf aan de slag met de richtlijn?

Als je z.s.m. aan de slag wil met de richtlijn of vragen hebt stuur een mail aan het Responsible Sensing Lab rsl@ams-institute.org t.a.v Anouk Wieleman met als subject ‘Communicatierichtlijn Sensoren’.

Vanaf mei staat de richtlijn inclusief de indesignbestanden op https://toolkittaal.gebruikercentraal.nl. Je kunt daar alle designonderdelen voor de borden, stickers en website downloaden om het juiste gemeentelogo in te passen.

Drie pilots

Vanaf mei t/m september lopen er verschillende pilots in Den Haag, Amsterdam en Utrecht om de richtlijn in praktijk te testen. Blijf op de hoogte van het verloop en resultaten van deze pilots via de gemeentelijke websites van Amsterdam, Utrecht en Den Haag en/of via de nieuwsbrief en LinkedIn van het Responsible Sensing Lab. Meld je aan voor onze 3-maandelijkse nieuwsbrief onderaan deze pagina. 

Gemeente Amsterdam

AMS Institute

VNG

Provincie Noord-Brabant

Gemeente Den Haag

Gemeente Rotterdam

Gemeente Utrecht

Muzus

Dr. Pieter van Langen

Senior design researcher TU Delft

Rins Lindeman

Designer / Researcher at Muzus