Alternatieve denkbeelden voor de smart city

Alternatieve denkbeelden voor de smart city: van publieke waarden naar stedelijke sensoren. Een onderzoek naar stedelijke denkbeelden en technologieën vanuit kunst- en designperspectief.

In dit project onderzoeken we hoe een slimme stad eruit ziet als je niet vanuit technocratisch perspectief kijkt, maar vanuit het perspectief van de inwoners. Een etnograaf bestudeerde de community van de Waterlandpleinbuurt in Amsterdam-Noord om erachter te komen wat het lokale karakter van deze buurt is en welke thema's er leven. Gebaseerd op de ervaringen van de etnograaf in het gebied, gingen kunstenaars en ontwerpers aan de slag met conceptuele, speculatieve ontwerpen voor dashboards en sensorsystemen voor de slimme stad vanuit het perspectief van de bewoners.

Dit project is een opdracht van het Responsible Sensing Lab en wordt uitgevoerd door TU Delft, onder begeleiding van Roy Bendor, assistent-professor van de faculteit Industrieel Ontwerp. Het borduurt verder op een eerdere iteratie in Rotterdam, waarover je onderaan deze pagina meer kunt lezen.

Ons project benadert de smart city als een kans om een stedelijke toekomst na te streven die democratischer en rechtvaardiger is. Door aandacht te besteden aan stedelijke denkbeelden en de waarden, ervaringen en prioriteiten die zij belichamen, proberen wij ons een stad voor te stellen die zo ‘smart’ is als haar eigen inwoners.”
— Roy Bendor, assistant Professor, Faculty of Industrial Design, TU Delft

Het project in Amsterdam

In de Waterlandpleinbuurt in Amsterdam zijn 11 bewoners van dit gebied op zoek gegaan naar gewenste data in hun buurt. Met 'gewenst' wordt bedoeld dat het aan de bewoners was mo te bepalen welke variablen zij belangrijk vinden om te meten, en hoe deze variabelen herkend kunnen worden.

Ontwerper Tessa Steenkamp gaf de bewoners haar ontwerpmodellen mee: een postpakket met vijf kleine opdrachten, een kaart van de buurt en verschillende sjablonen om data te verzamelen. Aan de hand van deze verschillende stappen werkten de bewoners aan een ontwerp voor een datadashboard van hun buurt zoals zij zouden willen dat het eruit zou zien.

Roy Bendor en Tessa Steenkamp

Voordat de bewoners schetsten hoe zij hun buurt in de toekomst graag zouden willen zien, maakten zij eerst foto's van de huidige belangrijke dingen in hun buurt. Tussen deze stappen in vond het proces plaats waarbij data om de hoek komt kijken: hoe kom je tot die toekomst? Hoe houd je in de gaten of dingen ten goede of ten kwade veranderen? Wat zie je, en wat zegt dit over de progressie?

Als afronding tekenden de bewoners hun eigen dashboard. Op basis van de data die zij verzamelden stelden zij zichzelf vragen: welke metingen van de buurt zou ik 's ochtends, bij het aanzetten van mijn telefoon, willen zien? Wat zou deze informatie voor mij betekenen?

Scans van de ontwerpmodellen uit het project in Amsterdam

Lokale tentoonstelling

Alle foto's, kaarten en dashboards werden samengebracht in een expositie in de lokale bibliotheek: OBA Waterlandplein. De tentoonstelling nodigde deelnemers uit om te reflecteren op elkaars input en bezoekers om het getoonde werk aan te vullen met hun eigen dashboards en meetideeën.

Al deze data bij elkaar liet duidelijk zien hoeveel de bewoners om hun buurt geven. Uit hun dashboards sprak vaker de wens tot meer van de goede dingen in plaats van minder van de slechte. Zonder weet van bestaand beleid of bestaande technologie, kwamen zij zelf niet met gebruikelijke variabalen als eenzaamheid of geluidsoverlast. In plaats daarvan kwamen zij met suggesties om variabelen te meten als 'aantal buren dat gezamenlijk eet' of 'aantal mensen dat muziek maakt in het park'.

De tentoonstelling liet zien hoe stedelijke data zelden neutraal zijn. Vanuit sensortechnologisch perspectief gedacht, zou je geluidsniveaus kunnen meten. Maar of het geluidsniveau in een buurt wordt ervaren als herrie of een indicatie van levendigheid, is een kwestie van interpretatie. Wat zou het kunnen betekenen voor een buurt als we dat proces van interpretatie ontvouwen?

De expositie 'Dashboard van de buurt: Waterlandplein' was te zien in de lokale bibliotheek (OBA Waterlandplein) van 20 juli tot 2 september 2022.

Het project in Rotterdam

Het project in Amsterdam is een vervolg op een eerdere iteratie in Rotterdam. Dit project werd uitgevoerd in samenwerking met Richard Vijgen, V2_Lab for the Unstable Media en de gemeente Rotterdam.

Als onderdeel van het project in Rotterdam ontwierp Peter Kalkman een speculatief dashboard voor twee Rotterdamse buurten. De dashboards suggereren nieuwe, prikkelende manieren om thema's te meten en tonen die uit onderzoek in deze buurten naar boven kwamen: zorg, vindingrijkheid, inclusie, uitgesprokenheid, vertrouwen en verveling.

Lees hier meer over het project in Rotterdam: alternative-imaginaries.nl. Bekijk het Rotterdamse speculatieve dashboard hier.

Het speculatieve dashboard van Peter Kalkman

Interview

We deden een interview met de initiator van dit project - assistent-professor Roy Bendor - en de etnograaf die veldonderzoek deed in de Waterlandpleinbuurt in Amsterdam. Lees het interview (Engels) hier: