Tuned Out

Koptelefoons en oortjes helpen ons om ons terug te trekken in onze eigen bubbel. Maar wat verliezen we daarmee? Wat betekent het voor het leven in de openbare ruimte als we elkaar minder aankijken, nauwelijks nog glimlachen of een spontaan praatje maken?

Steeds meer mensen dragen noise-cancelling koptelefoons of draadloze oordoppen tijdens het reizen, wandelen of boodschappen doen. Dat heeft invloed op ons gedrag in de openbare ruimte. Spontane ontmoetingen worden zeldzamer, en gemeenten stellen zich steeds vaker de vraag: wat betekent deze groeiende ‘sociale stilte’ voor het samenleven in de stad?

In dit project onderzoeken we wat het gebruik van audiotechnologie – zoals koptelefoons – doet met sociale samenhang in plekken als parken, pleinen en het openbaar vervoer. Sluiten mensen zich écht af? En zo ja, hoe ervaren ze dat zelf?

Samen met filosofen van het onderzoeksprogramma Ethics of Socially Disruptive Technologies (ESDiT) en het Actieprogramma Online leefwereld Jongeren van de gemeente Amsterdam ontwikkelen we een ontwerpproces dat niet alleen kijkt naar technologie, maar vooral naar de onderliggende waarden.

Afstemmen op afschakelen

In dit project onderzoeken we hoe verschillende generaties het gebruik van koptelefoons in de openbare ruimte beleven. Welke waarden staan er op het spel wanneer we ons afsluiten van onze omgeving?

We beginnen niet met het zoeken naar een oplossing, maar met luisteren: hoe kijken jongeren en volwassenen zelf naar het gebruik van koptelefoons en oortjes? Zien zij dit als een probleem, of juist als iets dat bij deze tijd hoort? Door die uiteenlopende perspectieven zichtbaar te maken, willen we het gesprek openen over een fundamentele vraag: van wie is de openbare ruimte eigenlijk, en hoe delen we die?

Centraal staat de spanning tussen twee kernwaarden: persoonlijke autonomie en sociale verbondenheid. Mensen hebben het recht om zich af te zonderen, maar juist de spontane gesprekken en ontmoetingen maken de stad tot een sociale plek. Kun je die twee met elkaar in balans brengen – en zo ja, hoe?

De openbare ruimte is een gedeelde ruimte, maar we zijn het lang niet altijd eens over wat ‘gedeeld’ precies betekent. Door te onderzoeken hoe mensen uit verschillende generaties omgaan met koptelefoons, openen we een breder gesprek over waarden, aanwezigheid en wederzijdse aandacht in het dagelijks leven.”
— Julia Hermann, Assistant Professor Philosophy and Ethics of Technology, Universiteit Twente

Ontwerpen vanuit waarden

Samen met ESDiT combineren we filosofie, sociale wetenschappen en ontwerpend onderzoek. Het project krijgt vorm via:

Focusgroepen met jongeren (16–25 jaar) en volwassenen (45–60 jaar)
Gesprekken over ervaringen, waarden en spanningen in de openbare ruimte
Experimenten met speelse en speculatieve digitale prototypes

We hebben nog geen concrete interventies gekozen, maar denken aan concepten die het bewustzijn op een zachte manier prikkelen. Denk aan subtiele signalen, speelse aanmoedigingen en creatieve interventies die mensen op een luchtige manier laten nadenken over hoe ze zich gedragen in de openbare ruimte?

Tijdens de eerste gesprekken merkten we dat het onderwerp al jaren leeft, maar dat er nauwelijks voorbeelden zijn van interventies die écht werken of breed geaccepteerd worden. Bovendien blijft het de vraag of gebruikers van koptelefoons en oortjes het ‘probleem’ zelf wel zo ervaren. Daarom begint dit project met luisteren – letterlijk én figuurlijk.

We zijn benieuwd hoe jongeren zélf naar deze ontwikkeling kijken om te begrijpen wat zij belangrijk vinden. Je afsluiten met een koptelefoon of oortjes voelt misschien vanzelfsprekend, maar wat missen we als we ons echt afsluiten van de wereld om ons heen?”
— Ilona Kemps, Projectleider Programma Online Leefwereld Jongeren, City of Amsterdam

Partners

Dit project maakt deel uit van het onderzoeksprogramma Ethics of Socially Disruptive Technologies (ESDiT) en wordt ontwikkeld in samenwerking met de gemeente Amsterdam en AMS Institute. Andere betrokken partners:

TU Delft
Technische Universiteit Eindhoven
Universiteit Twente
Universiteit Utrecht
UMC Utrecht
Wageningen University & Research
Universiteit Leiden

We maken gebruik van een mix van value-sensitive design, speculatief ontwerp en kwalitatieve methodes zoals interviews en focusgroepen. Zo willen we tot inzichten komen die zowel maatschappelijk relevant als ethisch doordacht zijn.

Tijdlijn

April: Probleemverkenning
Mei: Verdieping van het vraagstuk
Juni: Planning van focusgroepen
Juli: Twee focusgroepen (online en op locatie)
Augustus: Ontwikkeling van concepten en prototypes
September: Reflectie en aanscherping
Oktober: Eerste inzichten delen via blog
November: Eindpresentatie en afronding

Wil je meepraten over dit onderwerp?

We zoeken regelmatig deelnemers voor onze focusgroepen. Zin om samen met ons te verkennen wat koptelefoons of oortjes betekenen voor de openbare ruimte?